Definicje dźwignic i osprzętu dźwigowego

Dźwignice i osprzęt dźwignicowy

Dobór odpowiednich urządzeń dźwignicowych i ich osprzętu ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa oraz efektywności pracy w transporcie bliskim. W niniejszym artykule przedstawiamy definicje, klasyfikacje i podstawowe normy dotyczące dźwignic, a także charakterystykę osprzętu, który zapewnia bezpieczne chwytanie i przenoszenie ładunków. Zestawienie to pozwoli lepiej zrozumieć różnorodność urządzeń oraz ich zastosowanie w praktyce przemysłowej.

Spis treści

1. Dźwignice
2. Osprzęt dźwignicowy
3. Zdejmowane urządzenia chwytające

Dźwignice

Definicje dźwignicy pojawiają się w różnych publikacjach i różnią się co powoduje trudności w jednoznacznym określeniu urządzeń o których jest mowa.

Bardziej jednoznacznych określeń należy poszukiwać w normach technicznych oraz w aktach prawnych (zarówno polskich jak i międzynarodowych).

Według normy PN-ISO 4306-1 („Dźwignice-Terminologia”) dźwignica to maszyna o pracy przerywanej, przeznaczona do podnoszenia i przemieszczania ładunków w ograniczonej przestrzeni za pomocą haka lub innego urządzenia chwytającego.

W zależności od stopnia złożoności dźwignicy przestrzeń, w której ładunek jest przemieszczany, może być ograniczana do linii (np. wciągniki, wciągarki stacjonarne – tylko z napędem podnoszenia), płaszczyzny pionowej (gdy pojawia się dodatkowo napęd jazdy lub obrotu) lub przestrzeni (ograniczonej wysokością podnoszenia i długością torowisk dwóch mechanizmów jazdy lub jazdy i kąta obrotu/zmiany wysięgu – dla żurawi).

Według terminologii przyjętej w polskich normach (PN-M-45000:1996 Dźwignice –   Podział i symbole klasyfikacyjne) wyróżniono następujące grupy dźwignic:

• cięgniki – można podzielić je na: wciągniki (posiadają obudowę przenoszącą obciążenia, w której zainstalowano mechanizm podnoszenia) oraz wciągarki  (posiadają ramę nośną, na której zainstalowane są podzespoły mechanizmu podnoszenia). Mogą posiadać mechanizm jazdy lub nie – wtedy mówimy, że są stacjonarne,

• suwnice – posiadają konstrukcję nośną poruszającą się po torowisku, na której jest zainstalowane torowisko dla wciągnika lub wciągarki,

• żurawie – to dźwignice posiadające wysięgnik, który wykonuje obrót, a zmiana wysięgu może się odbywać poprzez jego podnoszenie lub przejazd po nim wciągnika lub wózka wciągarki,

• układnice – dźwignice posiadające konstrukcję nośną składającą się ze słupa/masztu poruszającego się poziomo, a po nim porusza się pionowo wózek, który obracając się może transportować ładunki na poszczególne poziomy regałów najczęściej w magazynach wysokiego składowania,

• dźwigniki – dzielą się na urządzenia o ruchu prostoliniowym, najczęściej pionowym, (o konstrukcji np. nożycowej, śrubowej, itp.) oraz o ruchu krzywoliniowym (np. bramowce, hakowce),

• wyciągi towarowe – często posiadają pochylone torowisko, po którym porusza się wciągany wózek z ładunkiem (wciągarka jest zwykle stacjonarna), który może być dostarczany na dachy lub zasypywany do zbiorników/zsypów,

• dźwignice linotorowe – często nazywane suwnicami linowotorowymi. Ich torowiskiem są liny rozpięte nad wyrobiskami, po których przeciągany jest wózek wciągarki. Mechanizm podnoszenia nie musi być na wózku (może być stacjonarny umieszczony na stałych platformach), a cięgna nośne olinowują wózek i łączą z elementem chwytnym (np. hak lub chwytak). 

Zwykle dźwignice nie są projektowane w celach transportu osób. Transport osób może się odbywać tylko wtedy gdy przewidział i opisał to wytwórca dźwignicy. W sporadycznych przypadkach może się to odbywać po uzyskaniu zgody i na warunkach uzgodnionych z organizacjami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo na określonych obszarach użytkowania (np. z jednostkami dozoru technicznego w Polsce).

Przedstawiony powyżej podział dźwignic (głównie ze względu na charakterystyczną budowę/konstrukcję) nie jest jedyny. Istnieją różne kryteria podziałów ze względu na:

• budowę konstrukcji nośnej (suwnice pomostowe, bramowe, wspornikowe, żurawie szynowe, stacjonarne, wieżowe,  itd.),

• zastosowanie (hutnicze, odlewnicze, magazynowe itd.),

• typ urządzenia chwytającego (hakowe, chwytakowe, chwytnikowe, wsadowe, itd.),

• sposób przekazywania ruchu dla przemieszczania ładunku (za pomocą: cięgien roboczych /lin, łańcuchów/, śrub, mechanizmów nożycowych, itd.),

• napęd (ręczny, elektryczny, hydrauliczny, pneumatyczny)

• wartość grupy natężenia pracy dźwignicy (GNP – mówi o zaprojektowaniu i wykonaniu dźwignicy uwzględniającym klasę wykorzystania i stan obciążenia urządzenia i ich mechanizmów podczas eksploatacji),

• inne kryteria (sposób przemieszczania, sposób i miejsce zainstalowania, itp.).

Oprócz dźwignic istnieją inne grupy urządzeń przeznaczonych do transportu ludzi oraz ludzi i/lub ładunków, które mogą być w różnych publikacjach zaliczane do dźwignic. 

Należą do nich (wg rozporządzenia w sprawie rodzajów urządzeń transportu bliskiego /UTB/ podlegających dozorowaniu w Polsce oraz rozporządzenia w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego): 

• podesty ruchome (do transportu osób wykonujących prace na wysokości wraz z ich narzędziami),

• urządzenia dla niepełnosprawnych (ułatwiających dostęp do obiektów użyteczności publicznej i mieszkalnych),

• schody i chodniki ruchome (ułatwiające transport osób w miejscach o dużym natężeniu ruchu (np. dworce, galerie handlowe)

• przenośniki okrężne kabinowe i platformowe (np. w obiektach użyteczności publicznej, magazynach),

• wózki jezdniowe podnośnikowe z mechanicznym napędem podnoszenia (używane powszechnie w przemyśle na terenach zakładów, magazynów), 

• dźwigi do transportu ludzi lub ładunków, dźwigi budowlane i dźwigi towarowe małe,

• przenośniki kabinowe i krzesełkowe o ruchu obrotowym, przeznaczone do celów rekreacyjno-rozrywkowych,

• urządzenia techniczne służące do przemieszczania kontenerów przy pracach przeładunkowych,

• przeciągarki pojazdów szynowych.

Urządzenia (maszyny) przeznaczone do publicznego transportu ludzi są objęte dodatkowymi obostrzeniami, mającymi uwzględniać zwiększone bezpieczeństwo dla transportowanych osób. Na etapie projektowania i wytwarzania te zasady zawarte są we w europejskich dyrektywach, rozporządzeniach i specyfikacjach technicznych, wdrożonych do prawodawstw krajowych, a następnie na etapie eksploatacji w prawach krajowych (np. w Polsce przepisach dozoru technicznego). 

Przy projektowaniu i wytwarzaniu urządzeń przeznaczonych do celów rekreacyjno-rozrywkowych (zapewniających ekstremalne wrażenia), bierze się pod uwagę maksymalne obciążenia dopuszczalne dla zdrowej osoby, przy zachowaniu marginesu bezpieczeństwa i dodatkowych zabezpieczeń. 

Osprzęt dźwignicowy

Podstawową cechą osprzętu dźwignicowego jest bezpieczne i pewne chwytanie oraz utrzymywanie ładunku, który chcemy transportować za pomocą dźwignicy. Podobnie jak z definicjami dźwignic w przypadku osprzętu dźwignicowego najlepiej oprzeć się na definicjach i podziałach zawartych w normach i specyfikacjach technicznych. Opis osprzętu dźwignicowego zawarty jest np. w normie PN-72/M-84700 (Zawiesia cięgnowe i chwytno-zaczepowe) i dzieli się on na:

• zawiesia cięgnowe – to osprzęt do dźwignic hakowych którego zasadniczym elementem są cięgna giętkie (pasowe, linowe /z lin stalowych i z tworzyw naturalnych i sztucznych/, łańcuchowe) zakończone pętlami, ogniwami, hakami lub innymi elementami chwytnymi. Nowsze normy opisujące zawiesia cięgnowe to PN-EN 13414- (Zawiesia z lin stalowych) i PN-EN 1492 – (Zawiesia włókienne).

• zawiesia chwytno-zaczepowe – to zawieszane na hakach dźwignic konstrukcje do chwytania/ściskania/obejmowania podnoszonych ładunków (np. do blach w poziomie i pionie, do beczek, nożycowe do elementów okrągłych i prostopadłościennych, do kręgów /kabłąkowe, zaczepowe/, itp.).

Dla opisu zawiesi chwytno-zaczepowych pojawiła się norma PN-EN 13155 (Dźwignice -Bezpieczeństwo - Zdejmowane urządzenia chwytające) poszerzająca opis rodzajów zdejmowanych urządzeń chwytających zawieszanych na hakach dźwignic.

Zdejmowane urządzenia chwytające:

• zawiesia zaciskowe dla blach,

• chwytniki próżniowe,

• chwytniki samozasysające,

• chwytniki z zasysaniem zewnętrznym (pompa, układ Venturiego, turbina),

•  chwytniki elektromagnetyczne (zasilane akumulatorem lub z sieci głównej),

• chwytniki z magnesem stałym, 

• chwytniki elektryczne z magnesem stałym,

• trawersy,

• zawiesia jednorożne typu C, 

• zawiesia widłowe,

• zawiesia zaciskowe (szczękowe).

Istnieją całe grupy norm dotyczących dźwignic oraz zawiesi opisujących zarówno podział, projektowanie i eksploatację tych urządzeń oraz ich podzespołów. Normy te zawierają  w swoich tytułach słowa klucze „dźwignice” oraz „zawiesia”. Szybki rozwój technicznych rozwiązań urządzeń służących do chwytania oraz podnoszenia i transportu ładunków często może wyprzedzać podziały przedstawiane w specyfikacjach i normach technicznych.

W stosowanych dziś urządzeniach w technice transportowej istnieją różne specjalistyczne rozwiązania zarówno maszyn jak i osprzętu dźwignicowego, służącego do podnoszenia i transportu ładunków, w ograniczonym zasięgu i ruchu przerywanym. Często są to wyroby jednostkowe lub małoseryjne projektowane dla specjalistycznego zastosowania. Nie tylko dźwignice, ale i stosowany osprzęt dźwignicowy mogą posiadać napęd ręczny, mechaniczny (elektrycznym, hydrauliczny, pneumatyczny).

W celu łatwiejszego zrozumienia i rozróżnienia nazw urządzeń pojawiających się w publikacjach i katalogach producentów, warto jednak opierać się na terminologii zawartej w normach i przepisach prawnych stosowanych w miejscach wytwarzania i eksploatacji urządzeń. 

Powiązane produkty:

Wciągnik łańcuchowy ręczny HSM-C21

Zawiesia pasowe 4-cięgnowe z hakami 3,2 t 1m

Trawersy belkowe regulowane z trzema hakami TRA 3

Zawiesia pasowe tekstylne zakończone pętlami ZPU

Sprawdź podobne wpisy

Zblocza hakowe – rodzaje, zastosowania i montaż

Wytrzymałość lin stalowych – co warto wiedzieć przed zakupem?

Wciągniki łańcuchowe vs. elektryczne – co wybrać?

Wciągniki w budownictwie – jak wybrać najlepsze rozwiązanie?

Wciągniki a UDT – co warto wiedzieć o zgłoszeniu urządzenia?

Udźwig i inne czynniki wyboru wciągnika