Co to jest Dyrektywa ATEX?
Dyrektywa ATEX ma zastosowanie w miejscach i przestrzeniach, w których z różnych względów występuje zagrożenie wystąpieniem nagłego i niekontrolowanego wybuchu oraz pożaru.
Dyrektywa ATEX jest zbiorem przepisów ustanowionych przez Unię Europejską dla zagwarantowania bezpieczeństwa osób, urządzeń oraz ładunków znajdujących się oraz stosowanych w strefach zagrożonych eksplozywnie. Jej głównym celem jest zminimalizowanie ryzyka wybuchu, a tym samym zwiększenie poziomu bezpieczeństwa. Cel ten jest realizowany przez określone wytyczne, dotyczące rodzaju stosowanych urządzeń czy instalacji.
Dyrektywa ATEX – co to znaczy?
Nazwa dyrektywy ATEX pochodzi z języka francuskiego, a konkretnie – od określenia „atmosphere explosible”, opisującego przestrzenie, w których z różnych względów występuje zagrożenie wystąpieniem nagłego i niekontrolowanego wybuchu. Atmosfera wybuchowa jest mieszaniną substancji niebezpiecznych z powietrzem, w której po pojawieniu się elementu zapłonowego (np. iskry bądź wysokiej temperatury generowanej przez tarcie bądź pracę maszyny) pojawia się zjawisko powstania mieszaniny o właściwościach łatwopalnych.
Gdzie pojawia się tego typu zagrożenie? Najczęściej tam, gdzie używane są materiały bądź gazy zapłonowe i łatwopalne, które mogą przyczyniać się do wszczęcia ognia oraz tam, gdzie stosowane materiały bądź gazy mogą samowolnie łączyć się w łatwopalne mieszanki. To powód, dla którego Dyrektywa ATEX ma tak duże znaczenie dla wielu branż – odpowiada za zwiększenie bezpieczeństwa pracy oraz unikanie przestojów wynikających z nieprzewidzianych wypadków i zniszczeń.
Kategorie związane z dyrektywą ATEX na terenie krajów Unii Europejskiej to dwie dyrektywy legislacyjne:
-
Dyrektywa 1999/92/EC lub ATEX 153 dotycząca właścicieli instalacji, która określa warunki pracy (zwana też potocznie dyrektywą socjalną).
-
Dyrektywa 2014/34/EU lub ATEX 114 dotycząca producentów urządzeń i systemów ochronnych
Gdzie znajduje zastosowanie Dyrektywa ATEX?
Główne obszary zastosowania Dyrektywy ATEX to:
-
Przemysł chemiczny. Przepisy dyrektywy dotyczą aparatury stosowanej w zakładach chemicznych w strefach, w których mogą wystąpić substancje łatwopalne.
-
Przemysł naftowy i gazowy. To obszar, w którym przepisy dyrektywy dotyczą instalacji oraz urządzeń używanych w procesach wydobycia, przetwarzania oraz przesyłania ropy naftowej i jej pochodnych oraz gazu.
-
Przemysł górniczy. Dyrektywa dotyczy w tym obszarze maszyn używanych w kopalniach, głównie tam, gdzie występuje niebezpieczeństwo wycieku bądź wybuchu gazu.
-
Przemysł spożywczy. Przepisy Dyrektywy ATEX dotyczą tych zakładów produkcyjnych, w których stosuje się materiały łatwopalne, takie jak zboża czy mąka.
-
Przemysł energetyczny. Przepisy ATEX funkcjonują w zakładach przetwarzania paliw, na stacjach benzynowych oraz elektrowniach, w których mogą występować substancje łatwopalne.
Dyrektywa ATEX dotyczy również innych branż przemysłu – znajduje zastosowanie wszędzie tam, gdzie podczas produkcji czy przetwarzania używa się materiałów łatwozapalnych bądź mogących tworzyć mieszaniny łatwopalne. Ma na celu zapewnienie, że wszystkie produkty i systemy używane w środowiskach potencjalnie wybuchowych są bezpieczne dla użytkowników i nie stwarzają ryzyka eksplozji.
Jakie są strefy zagrożenia wybuchem?
Przestrzenie, do których stosuje się Dyrektywa ATEX, dzieli się na różne strefy, nazywane strefami zagrożenia wybuchem. Wyróżniamy wśród nich strefy dla gazów / par oraz cieczy, a także strefy dla pyłów, proszków i włókien. W obrębie każdej z tych grup mówimy o trzech typach stref wybuchowych, różniących się częstością występowania czynników wybuchowych oraz ich natężeniem. Strefa 0 dla gazów oraz strefa 20 dla pyłów to strefy, w których atmosfera wybuchowa występuje stale, często lub przez długie okresy. Strefa 2 dla gazów oraz 22 dla pyłów to strefy, w których atmosfera wybuchowa nie pojawia się w trakcie normalnego działania, a jeśli wystąpi, to utrzymuje się bardzo krótko.
Jakie są wymagania Dyrektywy ATEX?
Wymagania Dyrektywy ATEX dotyczą różnych obszarów, zależnie od wersji legislacyjnej przepisów.
Dyrektywa 1999/92/EC lub ATEX 153 określana jest mianem dyrektywy socjalnej. Jest to dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 1999 roku, wcześniej określana dyrektywą 137. Dyrektywą socjalną nazywana jest nie bez powodu – jej przepisy określają minimalne wymagania dla poprawy bezpieczeństwa pracowników, którzy pracują w warunkach narażonych na zagrożenie wywoływane występowaniem atmosfery wybuchowej. Nakłada na właściciela zakładu obowiązek oceny i oszacowania występowania zagrożenia, rozważenia ewentualnych źródeł zapłonu, a także – oznakowania obszarów oraz stref, w których występuje zagrożenie. Wszystkie te czynności muszą zostać potwierdzone odpowiednim dokumentem zabezpieczenia przed wybuchem, w którym znajdą się wyniki oceny ryzyka oraz opis jego elementów.
Dyrektywa 2014/34/EU lub ATEX 114 jest dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 lutego 2014 roku, w naszym kraju obowiązującą od dnia 6 czerwca 2014 roku. Wcześniej nazywana była dyrektywą ATEX 95. Swoimi przepisami obejmuje przede wszystkim producentów urządzeń i maszyn, które mają być stosowane w strefie wybuchowej. Urządzenia te muszą spełniać określone wymagania techniczne, a zgodność z normami symbolizuje znak EX. Od dnia 20 kwietnia 2016 roku można wprowadzać do eksploatacji wyłącznie urządzenia zgodne z wymaganiami Dyrektywy 2014/34/EU.
Czym jest certyfikacja ATEX? Funkcjonuje kilka certyfikatów ATEX, a każdy z nich dotyczy określonej kategorii wyrobów Ex. Należy pamiętać, aby przed umieszczeniem tych oznaczeń na produkcie, poddać go szczegółowej kontroli zgodności, w której obowiązkowo uczestniczy strona trzecia – jednostka notyfikowana do dyrektywy ATEX.
Dlaczego przestrzeganie Dyrektywy ATEX jest ważne?
Przestrzeganie przepisów Dyrektywy ATEX to podstawowy element zapewnienia bezpieczeństwa i wydajności zakładów, w których występuje zagrożenie wybuchem.
Jakie są zagrożenia związane z urządzeniami niezgodnymi z ATEX?
Ich stosowanie może prowadzić do niebezpiecznych sytuacji, takich jak ryzyko eksplozji oraz wystąpienia obrażeń, a nawet śmierci pracowników, uszkodzenie mienia, przestoje w produkcji, zanieczyszczenia środowiska, a ostatecznie – pogorszenie wizerunku przedsiębiorstwa w oczach kontrahentów, partnerów biznesowych czy klientów.
Czy nieprzestrzeganie Dyrektywy ATEX ma konsekwencje?
Poza zagrożeniem dla ludzi oraz mienia należy liczyć się z przestojem produkcji, a wraz z nim – poważnymi stratami finansowymi. Kary prawne i finansowe to nie koniec problemów – konieczność ponownych przeglądów i ocen, zakup nowych urządzeń, utrata zaufania i reputacji to tylko niektóre z perturbacji, które czekają przedsiębiorców nieprzestrzegających przepisów Dyrektywy bądź stosujących w strefach wybuchowych rozwiązania do nich nieprzystosowane. Dochodzą do nich sankcje administracyjne, powiązane z utratą licencji czy też zakazem działalności w określonych sektorach.
Jakie korzyści płyną z przestrzegania Dyrektywy ATEX?
Zwiększone bezpieczeństwo, ochrona mienia i infrastruktury, poprawa efektywności operacyjnej, minimalizacja przestojów i strat finansowych, minimalizacja kar finansowych, a w końcu – zwiększenie zaufania oraz wizerunkowa postępowość i zgodność z normami.
Dyrektywa ATEX – dlaczego trzeba i warto?
Podsumowując, Dyrektywa ATEX jest niezbędna do zapewnienia bezpieczeństwa w miejscach pracy, ochrony mienia i aktywów, zgodności z przepisami prawnymi oraz poprawy reputacji i zaufania. Wartość tej dyrektywy polega na tworzeniu bezpiecznych, stabilnych i efektywnych środowisk pracy, które przyczyniają się do długoterminowego sukcesu przedsiębiorstw i dobrobytu społecznego. Przedsiębiorstwa działające w środowiskach potencjalnie wybuchowych muszą świadomie i konsekwentnie przestrzegać tej dyrektywy, aby zapewnić bezpieczne i zgodne z przepisami środowisko pracy.
